آموزش نحوه ساخت ظروف میناکاری

آموزش نحوه ساخت ظروف میناکاری

نحوه ساخت ظروف میناکاری در سه بخش قابل بررسی است:

• آماده سازی ظرف پیش از نقاشی مینا
• رنگ آمیزی و نقاشی
• تثبیت و اصلاحات نهایی

میناکاری هنری بسیار ظریف و سرشار از دقت های فنی و مهمی است که کوچکترین اشکال در هر مرحله می تواند به کیفیت اثر ضربه بزند. در این نوشتار مروری مختصر بر روند کار استدان میناکار خواهیم داشت:

مرحله اول : آماده سازی زیر ساخت

آماده سازی ظرف پیش از نقاشی مینا که به ان اصطلاحا ” زیرساخت ” اطلاق می شود، خود شامل چند مرحله است:

• ابتدا ورق مس به اندازه ی مورد نیاز ظرف بریده می شود. سپس استاد خم کار گودی اولیه را به ظرف می دهد. در مرحله بعد لبه های ظرف را با انواع دست افزار یا قالب به شکل دالبر و یا ساده در می آورد.
• در ادامه ظرف مسی اولیه را تابش می دهند؛ یعنی تا سر حد سرخ شدن حرارت می دهند. این حرارت زیاد باعث افزایش  انعطاف پذیری مس  تا چندین برابر می شود.
• یکی از نکات مهم در ظروف مینا آن است که در زیرساخت ظروف از هنر قلم زنی استفاده می شود. بدین ترتیب که استاد قلم زن، ظرف مس مذکور را در قیر قرار می دهد. قیر قلم زنی ترکیب خاصی دارد و با گچ یا خاکستر باید به درجه خاصی از نرمی و استحکام برسد تا بتوان ظرف را در آن قرارداد و نقوش برجسته ایجاد نمود. در واقع قیر محل ضربه خوردن مس را انعطاف پذیر تر می کند. طرح های زیر ساخت در مرحله قلم زنی یا برجسته کاری دو منشا دارند: یا محصول فکر و سلیقه قلم زن است و یا سفارش دهنده ی محصول این طرح ها را سفارش می دهد.
• پس از قلم زنی مجددا سطح ظرف را حرارت می دهند تا از قیر پاک شود و برای تمیز شدن نهایی مس در داخل نفت قرار داده می شود. تمیز شدن زیرساخت امر بسیار مهمی است که اگر درست انجام نشود اثر خود را کیفیت کار نشان می دهد. چون سطح فلز برای بهتر چسبیدن لعاب یا همان رنگ زمینه مینا، باید کاملا تمیز باشد. ‌‌درصورتی‌که حتی اثرانگشت هنرمند بر زیرساخت باقی بماند، چربی آن مانع از ارتباط مستقیم لعاب با بدنه شده و در سطح لعاب بریدگی به وجود می‌آید. ‌‌
• در مرحله بعد کعب یا پایه ظرف به آن لحیم می شود و مجددا برای یکپارچه شدن به ظرف حرارت می دهند. برای تمیز کاری نهایی ، مس را در داخل اسید قرار می دهند تا همه ی جرم های اضافی روی مس پاک شود که این مرحله را زباب کردن می نامند.

بعد از استخراج از اسید ، ظرف با آب شستشو داده می شود و با فشار هوای فشرده نیز از هرگونه گردو آلودگی پاک می شود.

• مرحله نهایی آماده سازی ظرف، هوار کردن نام دارد. هوار کردن به معنای بررسی نهایی کیفیت برجستگی ها و فرورفتگی های ظرف است و در صورت لزوم، اصلاحات مورد نیاز با ضرب های سنگین و سبک چکش اصلاح می شود.

مرحله دوم : نقاشی و رنگ آمیزی زیرساخت

مرحله رنگ آمیزی و نقاشی ظرف نیز شامل گام های متعددی است:

• ابتدا محصول باید لعاب کاری شود. لعاب کاری به دو روش انجام می‌گیرد
  روش اسپری به وسیله پیستوله که لعاب به وسیله پیستوله در اتاقک کوچکی که به آن اتاقک اسپری گفته می‌شود، روی زیرساخت پاشیده می‌شود. ‌‌این اتاقک باید به سیستم تهویه مناسب مجهز باشد تا اسپری‌کننده از ذرات معلق لعاب در هوا که سمی و خطرناک است، در امان بماند. ‌‌مشکل دیگر روش اسپری آن است که  مقداری از لعاب رابه هدر می دهد. ‌‌
• روش دیگر، دستی یا غرقاب نام دارد که در این روش لعاب را روی محصول می‌ریزند تا تمام سطح آن را بپوشاند. ‌‌این روش از دو جهت جلوگیری از هدر رفتن لعاب و معلق نشدن ذرات آن در هوا، دارای مزیت اقتصادی و بهداشتی است.

پس از لعاب‌کاری، اشیاء را باید در فضایی به دور از هرگونه گرد و غبار در کنار کوره یا در گرمخانه قرار داده و باز هم توسط هوای فشرده غبارروبی کرد.

لعاب کاری سه مرتبه انجام می شود. زیرساخت در مرحله  ی اول کمی زرد می شود . در مرحله دوم کاملا زرد و در مرحله ی سوم سفید می شود. نکته اینجاست که کم یا زیاد شدن حرارت یا زمان آتش می تواند کل کار را از بین ببرد. در مقابل انجام صحیح این مرحله تثبیت رنگ و براق بودن را به ارمغان می آورد.

• سپس وارد مرحله نقاشی می شویم. در گذشته استادکاران، خود رنگها را هم آماده می کردند. ولی امروزه رنگ ها در بازار وجود دارند که صرفا جهت نقاشی باید به رقیق بودن و چسبندگی خاصی برسند.
• سپس نقاش طرح مورد نظر را ابتدا روی کاغذ و بعد از آن روی ظرف پیاده می کند.
• نقاشی مینا خود یک هنر دقیق و مستلزم ظرافت بسیار است که از توضیح تفصیلی آن صرف نظر می کنیم. تنها به این اشاره بسنده می شود که هر خطای در ترکیب رنگ می تواند منجر به شره رنگ یا آبله گون شدن ظرف گردد. این اهمیت در برخی از آثار نفیس که در رنگ آمیزی آنها از طلا استفاده می شود، بیشتر است.

مرحله سوم : تثبیت از طریق گرمادهی

مرحله تثبیت و نهایی میناکاری: این مرحله آخرین گام میناکاران است.

نقاشی مینا در کوره هایی با حرارت در حدود700 درجه پخته می شود. خطا در این مرحله حاصل کار را از میان خواهد برد. زیرا زمان و حرارت زیاد منجر به ذوب شدن رنگ و لعاب ها و زمان یا حرارت کم منجر به عدم تثبیت یا کدر و نازیبا شدن رنگ مینا می شود.

سپس اثر مینا مجددا در لعاب شفافی قرار داده می شود تا براق تر و زیباتر گردد و رنگ آن نیز جلای مدنظر را بیابد. اثر لعاب کاری شده باز هم پخته می شود.

در نهایت لبه های ظروف توسط فلزات برنج و مس پوشانده می شوند تا زیباتر گردند و موجب بریدگی و آسیب به دست افراد هم نشوند.

نکته

• رعایت این مراحل متعدد ظروف مینا را تبدیل به یکی از نفیس ترین آثار صنایع دستی نموده که در عین زیبایی و ظرافت از مقاومت بالایی نیز برخوردار هستند. از این رو می توان سالها آنها را با حفظ کیفیت اولیه نگه داری نمود. حتی صرف غذا یا آشامیدنی در ظروف مینا نیز هیچ مشکلی برای آنها به وجود نمی آورد و تنها استثنا در این میان، سرکه است. سایر موارد غذایی و مایع ظرفشویی هیچ آسیبی به آثار میناکاری نمی زنند.

تنوع محصول

محصولات مینا، اقسام بسیاری دارند که عبارت است از بشقاب، گلدان، کاسه و قدح، قاب‌های عکس، تابلوهای مینا ، درها، پنجره‌ها و ضریح‌های میناکاری شده در مکان‌های مذهبی، اشیای تزیینی مثل جعبه‌های آرایش زنانه، جعبه‌های خاتم‌کاری و میناکاری، سرویس چایخوری و شربت‌خوری، قلیان، جعبه قرآن، زره، آیینه، قلمدان، کمربند، حباب‌های میناکاری، گلاب‌پاش، آلبوم عکس، انفیه‌دان و غلاف خنجر.، زیورآلات مانند گوشواره، سینه‌ریز، گلوبند، انگشتر و …

این محصولات در دو درجه کیفیت درجه یک و دو تولید می شوند و از حیث اندازه نیز تنوع بسیار زیادی دارند که تامین کننده اغلب سلایق و درآمدها می باشد.

برای مشاهده تاریخچه و انواع ظروف میناکاری به این قسمت مراجعه نمایید.